କପିଳାସ

ଶ୍ରୀ ଗୌରହରି ପଣ୍ଡା

ମୁଖବନ୍ଧ

ଢେଙ୍କାନାଳର ପର୍ବତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପୁରାଣ-ପ୍ରସିଦ୍ଧ କପିଳାସ ସର୍ବୋଚ୍ଚ । ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ୨୨୯୮ ଫୁଟ । ଏହି ଗିରିର ମେଖଳ ପ୍ରଦେଶରେ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଶିବମନ୍ଦିର ବିଦ୍ୟମାନ । ସ୍ୱଚ୍ଛ-ସ୍ୱଲିଳା ଗିରି-ନିର୍ଝରିଣୀ ଝରଝର ନାଦରେ ନିତ୍ୟ ବହମାନ । ନାନାବିଧ ବନ୍ୟ ବୃକ୍ଷଲତା-ପ୍ରକୃତି ଶୋଭାସମ୍ପାଦନରେ ନିୟୋଜିତ । ଆମ୍ର, ବକୁଳ, ଅଶୋକ, ତମାଳ ଓ ଚମ୍ପକ ପ୍ରଭୃତି ଫଳପୁଷ୍ପ-ଶୋଭିତ ତରୁରାଜିରେ ସ୍ଥାନଟି ସୁଶ୍ରୀ-ବିମଣ୍ଡିତ । ଦର୍ଶକ ଏହି ପବିତ୍ର ପୀଠରେ ପଦାପର୍ଣ କଲେ ପ୍ରକୃତିର ରମଣୀୟ ଦୃଶ୍ୟାବଳୀ ଦର୍ଶନରେ ଅଭିଭୂତ ହୋଇଯିବା ସୁନିଶ୍ଚିତ ।

‘‘ସ୍ପଟିକ ପାବଚ୍ଛ ପରାଏ ସେ ଶୈଳେ ଶୋଭେ କଳନାଦୀ ଝର,

ରକ୍ତାଶୋକ କୁଞ୍ଜେ ବିରାଜନ୍ତି ଯାର ମେଖଳେ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ।’’

ଏହି କପିଳାସ ଯଥାର୍ଥରେ ରମଣୀୟ ଦେବଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ତାପସସେବିତ ପୁଣ୍ୟମୟ ଧାମ । ଉତ୍କଳର ପ୍ରାଚୀନ ନରପତିମାନେ ଏହି ପବିତ୍ରପୀଠରେ ଦେବାଳୟ, ମଠ ପ୍ରଭୃତି ନିର୍ମାଣ କରି ଅକ୍ଷୟ କୀର୍ତ୍ତି ରଖି ଯାଇଅଛନ୍ତି । କେତେ ସାଧୁ, ସାଧକ ଏଠାରେ ସାଧନାପୀଠ ରଚନା କରି ସଫଳକାମ ହୋଇ ପାରିଛନ୍ତି । ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମଠ, ବଳରାମ ଦାଶ ମଠ ଓ ରାମଦାସ ମଠ ଏହାର ଜ୍ୱଳନ୍ତ ନିଦର୍ଶନ । ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମଠରେ ଶ୍ରୀମଦ୍‌ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଶିଷ୍ୟ ରାମକୃଷ୍ଣ ନନ୍ଦ ଓ ତଦୀୟ ଶିଷ୍ୟ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ୱାମୀ ଅବସ୍ଥାନ କରିବା ପୁରୀ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମଠର ‘‘ଗୁରୁ ତ୍ରମାମ୍ନାୟ’’ ପୁସ୍ତକରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଅଛି । ସ୍ୱାମୀ ଶ୍ରୀଧର ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମଠରେ କପିଳାସର ପାର୍ବତୀଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା ନୃସିଂହ ମୂର୍ତ୍ତିର ଉପାସନା କରୁଥିଲେ ଏବଂ ସେହି ନୃସିଂହଙ୍କର ମନ୍ତ୍ର (ମନ୍ତ୍ରରାଜ) ପୁରଶ୍ଚରଣ କରି ସଂସ୍କୃତ ଭାଗବତ, ଗୀତା ଓ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣ ପ୍ରଭୃତିର ଟୀକା ରଚନା କରିଥିଲେ । କେତେକ ଐତିହାସିକ ଘଟଣାକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି କପିଳାସ ଲିଖିତ । ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କର ଅବଗତି ନିମନ୍ତେ ସେହି ଐତିହାସିକ ଘଟଣାବଳୀର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସୂଚନା ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଲା ।

କୋଦାଳକ–ଢେଙ୍କାନାଳର ପର୍ଜଙ୍ଗ ଥାନାରେ କୁଆଳୋ ଗ୍ରାମ । ଏହା ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଜନପଦ । ପୂର୍ବେ ଏହାର ନାମ ଥିଲା କୋଦାଳକ ନଗର । ଏହା ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସ୍ତମ୍ଭ ବଂଶୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କର ରାଜଧାନୀ ।

ସ୍ତମ୍ଭବଂଶ–ସ୍ତମ୍ଭବଂଶ ପ୍ରାଚୀନ ଶୋଲାକୀ ବଂଶର ଗୋଟିଏ ଶାଖା । ଏମାନେ ରାଜସ୍ଥାନର ପ୍ରସିଦ୍ଧ କ୍ଷତ୍ରିୟ ବଂଶଧର । ସ୍ତମ୍ଭମାନେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ଗଡ଼ଜାତ ଅଞ୍ଚଳର ଅନାର୍ଯ୍ୟ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କରି ଏକ ବୃହତ୍ତର ରାଜ୍ୟ ଗଠନ କରିଥିଲେ । କେନ୍ଦୁଝର, ପାଲଲହଡ଼ା, ତାଳଚେର, ଅନୁଗୋଳ ଓ ଢେଙ୍କାନାଳ ପ୍ରଭୃତି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଅନେକାଂଶକୁ ନେଇ ସ୍ତମ୍ଭରାଜ୍ୟ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । କୋଦାଳକ ନଗରରେ ଏହି ସ୍ତମ୍ଭସଭ୍ୟତା ପ୍ରାୟ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅକ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ଏହି ବଂଶରେ କାଞ୍ଚନସ୍ତମ୍ଭ, କୁଳସ୍ତମ୍ଭ, ରଣସ୍ତମ୍ଭ, କହଳସ୍ତମ୍ଭ ଓ ନିଦୟସ୍ତମ୍ଭ ନାମରେ ପ୍ରଧାନତଃ ପାଞ୍ଚଜଣ ରାଜାଙ୍କର ଇତିହାସ ତାମ୍ରଶାସନ (Copper Plate)ରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଅଛି । ସ୍ତମ୍ଭମାନେ ଶୈବ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ କୁଆଳୋ ଗ୍ରାମରେ ଅଗଣିତ ଭଗ୍ନ ଶିବ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ଶିବ ମନ୍ଦିରର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ଇତଃସ୍ତତଃ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ରଣସ୍ତମ୍ଭ ଓ ରଣେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର–ଏହି ବଂଶର ତୃତୀୟ ରାଜା ରଣସ୍ତମ୍ଭ ବ୍ରାହ୍ମଣୀତୀରବର୍ତ୍ତୀ ରଣେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ଭଗ୍ନାବଶେଷ ଶିବ ମନ୍ଦିର ସ୍ତମ୍ଭରାଜ୍ୟର ମୂକସାକ୍ଷୀରୂପେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ବିଦ୍ୟମାନ।

ଭୀମ ନଗରୀ ବା ଭୀମନଗ୍ରୀ–ରଣେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିରର ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ କୂଳରେ ପ୍ରାଚୀନ ଭୀମନଗ୍ରୀ ଗଡ଼ । କେଶରୀ ଓ ଗଙ୍ଗ ବଂଶୀ ରାଜାମାନଙ୍କର ଏହି ସୁଦୃଢ଼ ଦୁର୍ଗ ଥିଲା, ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟର ପଶ୍ଚିମ ସୀମା । ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରେ ଏହାର ନାମ ଭୀମନଗ୍ରୀ ଦଣ୍ଡପାଟ । ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ରାଜାମାନଙ୍କର ଅଷ୍ଟ ଦଣ୍ଡପାଟ ମଧ୍ୟରୁ ଭୀମନଗ୍ରୀ ଦଣ୍ଡପାଟ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼, ପୁରୁଣା ଆଉ ସୁନ୍ଦର । ଗଜପତି ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଯୁବରାଜ ଅବସ୍ଥାରେ ଏହି ଦୁର୍ଗରେ ଥାଇ ବହୁରାଜ୍ୟ ଜୟ କରିଥିଲେ ।

ରାମଚଣ୍ଡୀ–ଭୀମ ନଗରୀ ଗଡ଼ର ଠିକ୍‌ ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀନଦୀ କୂଳରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ରାମଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର । ରାମଚନ୍ଦ୍ର ବନବାସ କାଳରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ କୂଳରେ ଶିବଙ୍କୁ ପୂଜା କରି ଏହି ଚଣ୍ଡୀ ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କର ନାମ ରାମଚଣ୍ଡୀ ।

ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ–ଗଜପତି ମଦନ ମହାଦେବଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଏହି ଦୁର୍ଗରେ ରହି ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳକୁ ରକ୍ଷା କରୁଥିଲେ ଏବଂ ରାଜ୍ୟପରେ ରାଜ୍ୟ ଜୟକରି ନିଜର ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରୁଥିଲେ । ସ୍ତମ୍ଭବଂଶର ଶେଷରାଜା ନିଦୟ ସ୍ତମ୍ଭଙ୍କ ସହିତ ଏହାଙ୍କର ତୁମୁଳ ସଂଗ୍ରାମ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ନିଦୟ ସ୍ତମ୍ଭ ନିହତ ହେଲେ । ସ୍ତମ୍ଭରାଜ୍ୟ ଉପଯୁକ୍ତ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଅଭାବରୁ ଶତ୍ରୁକରଗତ ହେବାର ଦେଖି କୋଦାଳକ ଦଣ୍ଡପାଟର ରାଜଭକ୍ତ-ତଥା ଦେଶଭକ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଶତ୍ରୁ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ ଚଳାଇଥିଲେ । ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୁବରାଜ ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ ବ୍ରାହ୍ମଣସେନାଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦୟଭାବରେ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ ଏବଂ ରକ୍ତରଞ୍ଜିତ ଖଡ୍‍ଗକୁ ଭୀମନଗ୍ରୀ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ଧୌତ କରିଥିଲେ । ଏହି କୃଶକଳେବରା ‘ଖଣ୍ଡାଧୋଆ’ ପୁଷ୍କରିଣୀ ଅଦ୍ୟାପି ବିଦ୍ୟମାନ । ଏଠାରେ ଯେଉଁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଯୁଦ୍ଧରେ ହତ ହୋଇଥିଲେ ସେମାନଙ୍କର ପଇତାର ଓଜନ ବାରବିଶା ହୋଇଥିଲା ବୋଲି କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ପ୍ରଚଳିତ ।

ଏହି ଯୁଦ୍ଧର ଅବସାନ ପରେ ଅନଙ୍ଗଭୀମଙ୍କର ସମରପିପାସାର ଇତିଶ୍ରୀ ହେଲା । ପ୍ରାଣରେ ଗଭୀର ଅନୁତାପ ଆସିଲା । ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିବା ନିମନ୍ତେ ସେ କପିଳାସରେ ଶିବ ଆରାଧନା କରିଥିଲେ । ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ କପିଳାସରେ ଥିବା ସମୟରେ ତଦୀୟ ସେନାପତି ବିଷ୍ଣୁ ସାମନ୍ତରାୟ ପୁରପଲ୍ଲୀ ଭ୍ରମଣ କରି ପ୍ରଜାବର୍ଗର ସୁଖ ସୁବିଧା ଦେଖିବା ପାଇଁ ଆଦିଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲେ । କପିଳାସର ବିଲଙ୍କା ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ଏହାଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା ।

ବିଲଙ୍କାଗଡ଼–କପିଳାସ ପାହାଡ଼ର ଶିଖର ଦେଶରେ ଭଗ୍ନାବଶେଷ ପ୍ରାଚୀନ ବିଲଙ୍କାଗଡ଼-। ଏହାର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱରେ ପ୍ରାଚୀନ ଶିଳାରାଶି ସ୍ତୂପୀକୃତ ଭାବରେ ଇତଃସ୍ତତଃ ବିକ୍ଷିପ୍ତ । ପର୍ବତ ଗାତ୍ରରେ ଖୋଦିତ ନିର୍ଜନ ଗଡ଼ଖାଇ ଅଦ୍ୟାପି ବିଦ୍ୟମାନ । ଶବରରାଜା ବିଲଙ୍କାର ଏହା ରାଜଧାନୀ ଥିଲା ।

ଚିନ୍ତାପତରୀ–ଚିନ୍ତାପତରୀ କପିଳାସ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଶିବଙ୍କର ସେବାଧିକାରୀ । ବିଲଙ୍କା ଶବର ରାଜାର ବଂଶଧର । ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଦୁହିତାପତି ଜାତିପରି ଏହି ଚିନ୍ତାପତରୀ ପୂଜାରୀ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟତ୍ର ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଲେଖକ

ପ୍ରଥମ ସର୍ଗ

ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ଗ

ଅତଳ ସାଗର ପରଶି ସମୀର

ରଚି ଫେନଚୂଡ଼ ତରଙ୍ଗରାଜି

ଅନଙ୍ଗ ବିଜୟ ବାରତା ପ୍ରଚାରି

ବିଜୟ ଗରବେ ବହଇ ଆଜି ।

ସାଗର ବକ୍ଷରେ ସାଧବ ବୋଇତ

ଜାଭା ବାଲି ଦ୍ୱୀପେ ଚଞ୍ଚଳେ ଚଳେ

ବିଜୟୀ ରାଜ୍ୟର ବିଜୟ ଗୌରବ

ବିଞ୍ଚି ଦିଏ ରବି ଉଦୟାଚଳେ ।

ନଦୀରେ ନାଉରୀ ଗୀତ ଗାଇ ଗାଇ

ପରାଣ ପୁଲକେ ବାହଇ ନାଆ

କୋଦାଳକ ରାଜ୍ୟ       ଆସିଛନ୍ତି ଜିଣି

ଯୁବରାଜ ଭାବି ରାଇଜ ନାହା ।’

ବିଲେ ଗାଏ ଚଷା ବିଜୟ ଗୀତିକା

ପଥରେ ପଥିକ ଗ୍ରାମେ ଯୁବକ

ଅନଙ୍ଗଭୀମର ଗୌରବ ପତାକା

ଉଡ଼ୁଅଛି ଆଜି ସାରା ମୁଲକ ।

ନଗରେ ନଗରେ ନାଗରିକମାନେ

ରଚି ନାନାବିଧ ରମ୍ୟ ତୋରଣ

ବିଜୟ ସୂଚକ ଆଲୋକ ମାଳାରେ

ରଜନୀକୁ କରୁଥାନ୍ତି ମଣ୍ଡନ ।

ବିଜୟ ସଙ୍ଗୀତ ଗାନେ ବନ୍ଦୀଗଣ

ମୁଖରିତ କରୁଛନ୍ତି ନଗର

ନୀଳଚକ୍ର ବାନା ନ ଉଡ଼େ କିପାଁଇଁ

ବିଜୟ ଉଲ୍ଲାସେ ହୋଇ ପ୍ରଖର ।

ଭୀମନଗ୍ରୀ ଦୁର୍ଗ ରଣହତ ଦ୍ୱିଜ

କରୁଣ କାହାଣୀ ଘେନି ସମୀର

ଝାଉଁବନ ଭେଦି ମର ମର ଛନ୍ଦେ

ମରମ ପରଶେ ଯୁବରାଜର ।

ବିଜୟୀ ବୀର ଯେ ଆଜି ନିରାନନ୍ଦେ

ପଡ଼ିଛି ଦେଉଳେ କବାଟ କିଳି

ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପ ମୋଚନ ପାଇଁ ସେ

ଠାକୁର ଚରଣେ କରଇ ଅଳି ।

ଅନଶନେ କ୍ଷୀଣ ହେଲାଣି ଶରୀର

ଦର୍ପ ଅଭିମାନ ଭଜିଲା ଲୟ

ବର୍ଦ୍ଧିତ ହେଲାଣି ଅନ୍ତର ଶକତି

ସମର ପିପାସା ହୋଇ ବିଲୟ ।

ବିଗତ ଜନ୍ମର ମହତ ସଂସ୍କାର

ପ୍ରଭାବେ ଫିଟିଲା ହୃଦ ଦୁଆର ।

ବିବେକ ବଳିତା ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ ହୋଇ

ହରିଲା ଅଜ୍ଞାନ-ହୃଦ-ଅନ୍ଧାର ।

ନିଶୀ ଶେଷ ଯାମେ ଉଦ୍ଭାସିତ ହେଲା

ଦିବ୍ୟ ଆଲୋକରେ ବଡ଼ ଦେଉଳ ।

ଅଶରୀରୀ ବାଣୀ କହିଲା ‘ଅନଙ୍ଗ

କପିଳାସ ଧାମେ ଚଞ୍ଚଳେ ଚଳ ।

ବିଜନ ମୋହନ- ପବିତ୍ର ଶଇଳେ

ଶ୍ରୀଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ସେବାରେ ରତ

ହୋଇ ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପୁଁ ହେବ ମୁକ୍ତ

ଶିବ ଆରାଧନା ଫଳ ମହତ

ଲଭି ଜଗନ୍ନାଥ ଆଦେଶ ଚଳିଲେ

ବନ୍ଦି ପିତା ମାତା ପଦ୍ମଚରଣ

ସାଥେ ସେନାପତି       ସଇନ ସାମନ୍ତ

ଗଲେ ତେଜି ଅଙ୍ଗୁ ବୀର ଭୂଷଣ ।

ସମର ଅନଳେ ପ୍ରାଣ କରି ପଣ

ଲଢ଼ୁଥିଲେ ଯେହୁ ରଣ ଅଙ୍ଗନେ

ଶୀତଳ ହୋଇଛି ସେ ଦେହ ରକତ

ଯୁବରାଜ ଶାନ୍ତି ଭାବ ଦର୍ଶନେ ।

ରାଜସିକ ଗୁଣ ବିଲୀନ ହୋଇଲା

ସାତ୍ତ୍ୱିକ ବୈରାଗ୍ୟ ମହାଭାବରେ

କ୍ଷୁଦ୍ର ନଦୀ ଯଥା ନିଜ ରୂପ ତେଜେ

ସାଗର ସଙ୍ଗମେ ମହା ମୋଦରେ ।

ଗ୍ରାମ ନଗ୍ର ନଦୀ ବନ ଅତିକ୍ରମି

ଚାଲନ୍ତି ସରବେ ନାହିଁ ବିରାମ

ସଂସାର ବନ୍ଧନ ଶିଥିଳ ଭଜିଲା

ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା କପିଳାସର ଧାମ ।

କ୍ରମେ ଶାନ୍ତି ସେନା ବହୁଦିନ ପରେ

ବିଶ୍ରମିଲେ ଆସି ଦେବ ଗାଆଁରେ

ପରାଣ ପୁଲକେ ନାଚିଲେ ସକଳେ

ଗାଇ ଗାଇ ‘ଜୟ ଚନ୍ଦ୍ର ଶେଖରେ’ ।

ଶଙ୍କର ପୂଜକ ସେବକ ଗହଣେ

ଅତିକ୍ରମି ଗିରି ଦୁର୍ଗମ ପଥ

ଶଇଳ ମେଖଳ ମଣ୍ଡିତ ଶ୍ରୀଚନ୍ଦ୍ର-

ଶେଖର ସନ୍ନିଧେ ସେ ଉପଗତ ।

ଯୁବରାଜ ଆଜି ଆନନ୍ଦେ ଅଧୀର

ସ୍ୱର୍ଗ ସୁମନ କି ଧରିଲେ କରେ

କଠୋର ସାଧନା ଆଚରି ତାପସ

ହୃଷ୍ଟ ହୁଏ ଯଥା ଇଷ୍ଟ ଲାଭରେ ।

ବିଜନ ପାବନ କପିଳାସ ଧାମ

ଋଷିଜନ ସେବ୍ୟ ଦେବ ମୋହନ

ଶାନ୍ତି ସୁଧା ବାରି ଝରାଇ ହରିଲା

ପଥଶ୍ରାନ୍ତ ପଥିକର ପରାଣ ।

ତୃତୀୟ ସର୍ଗ

ଚତୁର୍ଥ ସର୍ଗ

ନଗରୁ କାନ୍ତାର ବିପନ କୁଟୀର

ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଗଲା ସତ୍ୱର

ଆସିଛନ୍ତି ରାଜ- ପତି ଯୁବରାଜ

ନିରାଜନା ଆଶେ ଶିଖରେଶ୍ୱର ।

ବୃଦ୍ଧ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମନ୍ଦିର ଚାଳକ

ଏ ବାର୍ତ୍ତା ଶ୍ରବଣେ ପୁଲକ ବହି

ଅତିଥି ସତ୍କାରେ ରାଜ ଯାତ୍ରୀଦଳେ

ଶାନ୍ତି ସରିତରେ ଦେଲେ ଭସାଇ ।

ବିଶ୍ରାମାନ୍ତେ, ବୃଦ୍ଧ କୁମାରମଣିଙ୍କୁ

ଉତ୍ତରିଲେ ପୃଷ୍ଟ ହୋଇଲେ ଯାହା

ଭାବନ୍ତି କୁମାର ବିଜନ କାନ୍ତାରେ

ଏ କି ଇତିବୃତ୍ତ ଜ୍ୱଳନ୍ତରାହା ।

ଭାଷନ୍ତି କୁମାର ଏ ପୀଠ ମହିମା

ଶୁଣିବାକୁ ମୋର ବଳଇ ଚିତ୍ତ

ବର୍ଣ୍ଣନା କରନ୍ତୁ ମନ୍ଦିର ପ୍ରାଙ୍ଗଣ

ଯହିଁ ଇତିହାସ ସ୍ମୃତି ଜଡ଼ିତ ।

ପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଏ ପୀଠ ମହିମା

ଦେବେ ଅଗୋଚର ମାନବ ଛାର

ବୁଝିବ ବା କାହୁଁ ବୁଝିଛନ୍ତି ସେହି

ଶିବ ଅନୁଗ୍ରହ ଅଛି ଯାହାର ।

ତପନ ବଂଶିକ ରାଜା ସଉଦାସ

ମହାପାପ ପଙ୍କେ ହୋଇ ଜଡ଼ିତ

ଶିବ ସେବି ଏହି ଧାମେ ବତ୍ସରାନ୍ତେ

ହୋଇ ପାରିଥିଲେ ପାପୁଁ ବଞ୍ଚିତ ।

ତପ ଅନୁକୂଳ ଏ ବିଜନ ବନେ

ମହର୍ଷି କପିଳ ଯୋଗ ସାଧନ

କରି ଜ୍ଞାନ ନେତ୍ରେ       ଚାହିଁଲେ ଭାରତେ

ଯାର ଅବଦାନ ସାଂଖ୍ୟ ଦର୍ଶନ ।

ଏ ଗିରି ଶିଖର ଅପର ପାରୁଶେ

କେନ୍ଦୁପାଣି ଗୁମ୍ପା ଶୋହେ ବିଜନେ

ଦେବ ଇନ୍ଦୁ ପାଣି ଆଶ୍ରିଥିଲେ ଏଥି

ଶିବ ସ୍ୱରୋଦୟ ଯୋଗସାଧନେ ।

ଲଙ୍କା ଅଭିଯାନ ମାର୍ଗରେ ଏ ଧାମେ

ଶ୍ରୀରାମ ଶିବଙ୍କୁ କରି ପୂଜନ

ଶକ୍ତି ପୂଜା କଲେ ରାବଣ ବିନାଶ

ଦୈବ ବାଣୀ କଲା ହୃଦ ସ୍ପନ୍ଦନ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଶୋଭିନୀ       କମଣ୍ଡଳଠାରେ

ଶକ୍ତି ପୂଜା ପାଇଁ ଚଣ୍ଡୀ ସ୍ଥାପନ

ଦଶ କଣ୍ଠ ମୌଳି ଦଶ ଦିଗ ପାଳେ

ବିତରିବା ପାଇଁ ବଳାଇ ମନ ।

ରାମ ସ୍ମୃତି ଧରି ରାମଚଣ୍ଡୀ ମୂର୍ତ୍ତି

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଦେବତା ରୂପେ ପୂଜିତ

ହିନ୍ଦୁ କଳା ଧ୍ୱଂସୀ କଳା ପାହାଡ଼କୁ

ଚାତୁରୀରେ ଯେହୁ କଲା ଲାଞ୍ଛିତ ।

ରବି ଉଦୟାସ୍ତ ନଦେଖି ନୟନେ

ଦିଗ ଭ୍ରମ ଉପୁଜାଉଛି ମନେ

ମନ୍ଦିରର ଦ୍ୱାର ପୂର୍ବ ଅଭିମୁଖୀ

ଧ୍ରୁବ ତାରାପରି ଦିଗ ବାରଣେ ।

ମନ୍ଦିର ଚୂଡ଼ାର ଦଧି ନଉତିରେ

*ଶିଳାଲିପି ଦେଖ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ରାଜଇ

ନରସିଂହ କୀର୍ତ୍ତି ବିଜନ ଶଇଳେ

ତୀର୍ଥବାସୀ ଜନେ ସାକ୍ଷ୍ୟ ଦିଅଇ ।

ପ୍ରତାପୀ ନୃସିଂହ ଦୁର୍ଗାଦେବୀ ଗର୍ଭ-

ଜାତ ଦିଗ୍‌ବିଜୟୀ ସେ ମହାବୀର

ଭାରତ ପୁରାଣ ଶ୍ରବଣାନନ୍ତର

ନିର୍ମିଥିଲେ ଏହି ମହା ମନ୍ଦିର ।

ମୋହନ ମଣ୍ଡପ ପାର୍ଶ୍ୱେ ପାକଶାଳା

ପଶ୍ଚିମରେ ଏହି ଜଳ ଆଧାର

ପାପ ବିନାଶିନୀ କୁଣ୍ଡନାମେ ଖ୍ୟାତ

ଦେଖ ତହିଁ ପଡ଼େ ନିର୍ଝର ଧାର ।

ପବିତ୍ର ସଲିଳା ଏ ପାପ ନାଶିନୀ

କୁଣ୍ଡେ ଅବଗାହି ସକଳଜନ

ରୋଗ ଶୋକ ନାଶି ଲଭନ୍ତି ବାଞ୍ଛିତ

ପରୀକ୍ଷିତ, ନୁହେଁ ଅତିରଞ୍ଜନ ।

ଝର୍ଝର ନାଦରେ ଲମ୍ଫ ଦେଇ ତଳେ

ଶତ ଶକ୍ରଚାପ ହୃଦୟହାର

କୁଟିଳ ଗାମିନୀ ଏ ଗିରି ଝରଣା

ଅଭିହିତ ‘ଭୀମ ଲଙ୍ଗଳଗାର’ ।

ବୃକ୍ଷଭାଧିଷ୍ଠିତ ମୋହନ ମଣ୍ଡପ

ପୟୋଽମୃତ କୁଣ୍ଡ ଦେଖ ଉତ୍ତରେ

ପରମ ପାବନ ମଧୁର ଏ ଜଳ

ଜଣାଟି ସକଳ ପଣ୍ଡିତ ବରେ ।

ଅଭ୍ରମିଶା ଜଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅନୁକୂଳ

ତୁଳନାର ଯୋଗ୍ୟ ଗଙ୍ଗା ଜଳରେ

ଏ ଜଳେ ତର୍ପଣ କଲେ ପିତୃଗଣ

ତୃପତି ଲଭନ୍ତି ପ୍ରେତ ଲୋକରେ ।

ଜଟାଜୂଟ ଭୂଷା ଅପର୍ଣ୍ଣା ପାର୍ବତୀ

କୁମାର ଗଣେଶ ଧରି ରାଜଇ

ତପସ୍ୟା କୁଶଳା ଗଙ୍ଗାମୂର୍ତ୍ତି ରୂପେ

କେହି କେହି ଭକ୍ତ ଜନ ପୂଜଇ ।

ମନ୍ଦିର ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ଉତ୍ତରକୁ ବୃଦ୍ଧ

ପହଣ୍ଡ ମଣାଇ ଯୁବରାଜରେ

ମହିଷ ମର୍ଦ୍ଦିନୀ ଦୁର୍ଗାଦେବୀ ମୂର୍ତ୍ତି

ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରନ୍ତି କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରେ ।

ଉତ୍କଳ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ ଚାରୁ ଶିଳ୍ପ କଳା

ଏ ଶିଳା ବିଗ୍ରହେ ଉଠଇ ଫୁଟି

କୃଷ୍ଣ ପାଷାଣର ପାଷାଣ ବିଗ୍ରହ

ମୁଖେ ପ୍ରସନ୍ନତା ଉଠେ ଉକୁଟି ।

ତହୁଁ କିଛି ଦୂର ପଶ୍ଚିମକୁ ଚଳି

ଦେଖାଇଲେ ମହା ପୁଲକ ବହି

ନିଜ ଇଷ୍ଟଦେବ *ନୃସିଂହ ମୂର୍ତ୍ତି’ଯା

ଦରଶନେ ମହାଭାବ ଖେଳଇ ।

ଶଙ୍କର ପୀଠର ଗୋସ୍ୱାମୀ ଶ୍ରୀଧର

ମନ୍ତ୍ର ରାଜାଙ୍କର ପରସାଦରୁ

ଭାଗବତ ଟୀକା ରଚିଲେ ଯେ ଗ୍ରନ୍ଥ

ଭାରତର ଜ୍ଞାନ କଳପତରୁ ।

ଉପଳ ସୋପାନେ       ଆରୋହନ୍ତି ବୃଦ୍ଧ

ସେନାପତି ସାଥେ ରାଜକୁମାର

ଦୂର ନଦୀ ବିଲ ତଡ଼ାଗ କାନନ

ଶୋଭା ରାଶି ଦିଶେ ନିକଟତର ।

ଜିଜ୍ଞାସୁ ଯୁବାଙ୍କୁ ପରିଚୟ ଦାନେ

ଶୁକ୍ଳ ଶ୍ମଶ୍ରୁଭେଦି ବାକ୍ୟମୁକୁତା

କର୍ଣ୍ଣ ରସାୟନ ପରି ମଣୁଥାନ୍ତି

ଭୂରି ଭୋଜ୍ୟ ଯଥା ଲଭଇ ଭୋକ୍ତା ।

ନୟନାଭିରାମ ପଞ୍ଚବଟୀ ଦୃଶ୍ୟ

ଶ୍ରୀରାମ ଲକ୍ଷ୍ମଣେ ମୁନି କୌଶିକ

ଦେଖାଇଲା ପରି ଦେଖାଉ ଅଛନ୍ତି

ବୃଦ୍ଧ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଋଷି ପ୍ରତୀକ ।

ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ ସୋପାନ ଅତିକ୍ରମି ଧୀରେ

ଉଚ୍ଚ ଗିରି ସାନୁ ହେଲେ ଆଶ୍ରିତ

ଦେଖାଇଲେ ମଣି- କର୍ଣ୍ଣିକା କୁଣ୍ଡ ଏ

ସର୍ବତୀର୍ଥ ଯାର ଅଙ୍ଗେ ଜଡ଼ିତ ।

ଦେଖୁଛ ସମ୍ମୁଖେ ରାଜେ ଯେ ମନ୍ଦିର

ଧରି ଚାରୁ ଶିଳ୍ପ କଳା ବିଭବ

କେଶରୀ କୀରତି ବିଜନ ଶଇଳେ

ବିଶ୍ୱନାଥ ଶିବ ଯହିଁ ସମ୍ଭବ ।

ମଣିକର୍ଣ୍ଣିକାରୁ ଏ ମନ୍ଦିର ଯାଏ

ବାରାଣସୀ କ୍ଷେତ୍ର ନାମେ ବିହିତ

କାଶୀଧାମ ଭୂଷା ଶ୍ରୀମଣିକର୍ଣ୍ଣିକା

ଶିବ ସେବିବାକୁ ଏଥି ରାଜିତ ।

ବିଜେ କର ବୀର ଏ ଦୀନ କୁଟୀରେ

ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମଠ ତୋ ବଂଶ କୀର୍ତ୍ତି

ଜଣେ ଜଣେ ଦଣ୍ଡୀ ଗୋସ୍ୱାମୀ ରହନ୍ତି

ବଂଶ ପରଂପରା କ୍ରମେ ଏ ରୀତି ।

ଗଙ୍ଗ ବଂଶ ମହା ବୀର ଶ୍ରୀ ପ୍ରତାପ

ଭାନୁଦେବ ଏଥି ହୋଇ ମୋହିତ

ମନ୍ଦିରର ପରି- ଚାଳନା କଲ୍ୟାଣେ

ବହୁ ବୃତ୍ତିବାଡ଼ି କଲେ ପ୍ରଦତ୍ତ ।

ମନ୍ଦିରର ତତ୍ତ୍ୱ ଅବଧାରୀ ରୂପେ

ଗୋବର୍ଦ୍ଧନମଠ ଦକ୍ଷ ଗୋସ୍ୱାମୀ

ରାମକୃଷ୍ଣାନନ୍ଦ ଶୁଭ ଆଗମନ

ଯାହାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟ ଶ୍ରୀଧରସ୍ୱାମୀ ।

ବିଜନ ପାବନ ଏ ସ୍ଥାନ ପ୍ରଭାବ

ସକଳ କଳୁଷ ନାଶେ ତତ୍‌ପର

ଘେନ ଆଶୀର୍ବାଦ ରଚି ଯଶ କୀର୍ତ୍ତି

ଉତ୍କଳ ଭୂମିରେ ହୁଅ ଅମର ।

ବୀର ତୁମ୍ଭେ ଯୁଦ୍ଧେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ରକତେ

ରଞ୍ଜିତ କରିଛି ନିଷ୍ଠୁର କର

କୋମଳ ହୃଦୟେ ସାମ୍ୟ ମୈତ୍ରୀ ଜ୍ଞାନେ

କିଣ ହୃଦମନ ପ୍ରଜାପୁଞ୍ଜର ।

ପଞ୍ଚମ ସର୍ଗ

କୁମାର ମଣି ମନରେ ଗୁଣି

ସେନାପତିଙ୍କି ପାଖକୁ ଡାକି

ବାଢ଼ିଲେ ଉପଦେଶ

ଗଜପତିର କୀରତି କଳା

ହେଳା ନ କର ଲେଶ ।

ପ୍ରଜା ପାଳନ ରାଜା ଧରମ

ସନ୍ଥ ପାଳନ ଦୁଷ୍ଟଂ ଦଳନ

ମନରେ ସଦା ହେଜି

ପୁର ପଲ୍ଲୀରେ ବିଲବନରେ

ଭ୍ରମ ଆଶଙ୍କା ତେଜି ।

କୋଷାଧିପକୁ ଡାକି ପାଶକୁ

କହିଲେ ଶୁଣ ସାଧୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ

ଆର୍ତ୍ତ ଦୁଃଖିତ ଜନେ

ସେବାରେ ଅର୍ଥ ଦେବ ବହୁତ

ନ ବହି କୁଣ୍ଠା ମନେ ।

ଏ ପ୍ରାଣ ମନ ଶିବେ ଅର୍ପଣ

ସେ ହେଲେ ପ୍ରୀତ ପାପ ବଞ୍ଚିତ

ହୋଇ ତୁମ୍ଭର ସାଥେ

ଦେଶ ଭ୍ରମଣ କରି ଫେରିବା

ଶ୍ରୀ ନୀଳାଚଳ ପଥେ ।

ଷଷ୍ଠ ସର୍ଗ

ସପ୍ତମ ସର୍ଗ